Deklaracja dostępności to ostatnio bardzo często poruszany temat, szczególnie w kontekście stron internetowych podmiotów publicznych, takich jak urzędy. Jest ściśle powiązany z dostępnością cyfrową stron www. Powinny być one zaprojektowane tak, aby osoby o specjalnych potrzebach były w stanie szybko i sprawnie dotrzeć do pożądanych informacji czy też bez problemu załatwić sprawę online. Kto bezwzględnie musi opublikować taką deklarację na swojej stronie? Jakie wymagania musi spełniać opisywana deklaracja? Dlaczego właściwie jest wymagana?
Co to jest deklaracja dostępności?
Jest to deklaracja zawierająca informacje o tym, czy dana strona spełnia (lub w jakim stopniu spełnia) określone standardy dostępności cyfrowej. Dlaczego jest to tak istotne? W dzisiejszych czasach większość osób traktuje internet jako medium pierwszego kontaktu z instytucją publiczną lub jako miejsce do sprawnego załatwiania urzędowych spraw - bez konieczności wychodzenia z domu. Dlatego też bardzo ważne jest jak największe ułatwienie korzystania z witryny. Dostosowując strony internetowe do określonych standardów, należy mieć na uwadze pewne wytyczne, które wypracowane zostały przez organizacje zajmujące się dostępnością. W szczególności dotyczy to witryn projektowanych z myślą o osobach ze zwiększonymi potrzebami (np. z zaburzeniami poznawczymi, problemami ze wzrokiem czy słuchem). Instytucje publiczne mają za zadanie służyć obywatelom, stąd powinny dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić dostęp do informacji jak najszerszej grupie odbiorców. Deklaracja dostępności jest zatem pewnego rodzaju pomocą dla osób posiadających bariery cyfrowe, bowiem jasno informuje o tym, jakie ułatwienia są dostępne na stronie i czego ewentualnie może zabraknąć podczas przeglądania witryny. Starannie opracowany tekst musi zawierać także informacje o faktycznych ułatwieniach dostępnych w budynkach danej instytucji. Informacje na ten temat przedstawimy w dalszej części artykułu.
Co właściwie mają na celu działania związane z tak skrupulatnym opisem dostępności? Przede wszystkim chodzi o zwiększenie zaufania do właściciela serwisu, a także o pokazanie, że dana instytucja jest zaangażowana w zapewnienie dostępu do swoich informacji.
Zasady WCAG 2.1
Każdy kto sprawdzał już informacje na temat deklaracji dostępności, z pewnością spotkał się również z pojęciem zasad WCAG 2.1. Skrót ten oznacza Web Content Accessibility Guidelines. Jest to standard opublikowany przez organizację W3C Standard. To zbiór wytycznych, które należy brać pod uwagę podczas projektowania stron w kontekście dostępności dla użytkowników ze specjalnymi potrzebami. Strony podmiotów publicznych powinny spełniać określone wytyczne w takich kategoriach jak:
- postrzegalność,
- zrozumiałość,
- funkcjonalność,
- rzetelność.
Wymagania opisane w WCAG 2.1 nie dotyczą wyłącznie strony www, ale całego systemu wykorzystywanego przez instytucję publiczną - odnoszą się do witryn takich jak Biuletyn Informacji Publicznej oraz innych aplikacji.
Deklaracja dostępności obowiązkowa?
Obowiązująca w naszym kraju ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych mówi o obowiązku stosowania się do standardów WCAG 2.1 oraz zamieszczenia deklaracji dostępności na stronach www, biuletynach informacji publicznych i aplikacjach mobilnych. Dotyczy to podmiotów publicznych, takich jak:
- jednostki sektora finansów publicznych,
- państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej,
- osoby prawne, utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, które wymienione w dwóch wcześniejszych punktach finansują podmioty:
- ze środków publicznych w ponad 50%,
- lub posiadają ponad połowę udziałów albo akcji,
- lub nadzorują organ zarządzający,
- lub mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,
- związki tych podmiotów,
- organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony i promocji zdrowia, osób z barierami cyfrowymi i seniorów.
Istotne jest to, że termin dostosowania stron dla powyższych podmiotów publicznych już upłynął. Stało się to z dniem 23 września 2020 roku. Każda instytucja, która do tej pory zwlekała z realizacją obowiązku, powinna zatem zainteresować się tym tematem jak najszybciej. Za brak zamieszczenia deklaracji lub opublikowanie niepełnych informacji można zapłacić karę – nawet do 5000 złotych. Dlatego bardzo istotne jest to, aby deklaracja została przygotowana starannie i rzetelnie, na podstawie dokładnego audytu dostępności. Co w przypadku aplikacji mobilnych urzędów? Ostateczna data publikacji deklaracji dla aplikacji mobilnych jest nieco późniejsza – czas na zamieszczenie tekstu to 23 września 2021 roku.
Czy deklaracja dostępności jest zarezerwowana wyłącznie dla stron internetowych instytucji publicznych? Oczywiście, że nie! Każdy właściciel serwisu www może wykonać audyt dostępności i zamieścić podstronę z deklaracją. Świadczy to o trosce o wygodę i pozytywne doświadczenia użytkowników.
Co powinna zawierać deklaracja dostępności?
Właściwie sporządzona deklaracja dostępności musi zawierać określone informacje i posiadać konkretną strukturę. W pierwszej części deklaracji należy wspomnieć o tym, czy strona spełnia standardy zgodne z WCAG 2.1. Jeśli spełnia je tylko częściowo, należy wymienić obszary, które nie są jeszcze dostosowane do norm. Najlepiej jak najszybciej uzupełnić ewentualne braki. Ważne jest także umieszczenie daty dokonania ostatniej aktualizacji deklaracji. Dzięki temu użytkownik będzie wiedział, że administrator na bieżąco dba o zapewnienie właściwych standardów. Kolejnym istotnym punktem są dane kontaktowe do osób odpowiadających za stronę internetową i sposób w jaki można zgłaszać im problemy z dostępnością. Chodzi tu o wyznaczenie konkretnych pracowników, z którymi osoba zainteresowana będzie mogła w szybki i łatwy sposób się skontaktować.
W deklaracji powinien też znaleźć się opis procedury zgłaszania żądania zapewnienia dostępności cyfrowej do odpowiedniego organu. W skrócie polega ona na tym, że użytkownik może skierować prośbę o poprawę dostępności do administratora strony, a więc bezpośrednio do podmiotu publicznego. Jeśli takie żądanie nie odniesie skutku, może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich. Dlatego też, zgodnie z procedurą, dane kontaktowe do RPO powinny być zamieszczone na podstronie z deklaracją.
Podstrona zawierająca deklarację dostępności powinna być łatwo dostępna. Najczęściej odnośnik prowadzący do niej umieszczany jest w stopce strony internetowej. Trzeba mieć na uwadze również fakt, że deklaracja musi być napisana w języku maszynowym (XML).
Jak sporządzić profesjonalną deklarację?
Istnieje wiele narzędzi online do przeprowadzania audytu dostępności stron internetowych. Jednak nie dają one pełnego obrazu i osoby niewtajemniczone w opisywaną tematykę, mogą nie poradzić sobie z interpretacją otrzymanych rezultatów. Najlepszym rozwiązaniem jest zlecenie przeprowadzenia audytu i sporządzenia deklaracji profesjonalnej firmie IT. Dzięki temu dana instytucja będzie miała pewność, że badanie strony zostało przeprowadzone dokładnie, ewentualne poprawki wprowadzone, a deklaracja jest sporządzona z należytą starannością, zgodnie z wymogami ustawy.
Nie tylko udogodnienia internetowe
O czym jeszcze należy pamiętać przy tworzeniu treści deklaracji? Okazuje się, że dostępność nie sprowadza się tylko do sfery internetu. Deklaracja to także miejsce na opisanie specjalnych ułatwień dostępnych w siedzibie podmiotu. Pod tym pojęciem rozumiemy na przykład: windy, podjazdy, platformy, tabliczki w języku Braille'a czy umiejętność posługiwania się językiem migowym przez wyznaczonych pracowników.